Sarny to wyjątkowo wdzięczne zwierzęta, które widujemy nie tylko w hodowlach czy ogrodach zoologicznych, ale również na wolności. Z pewnością większość z nas wielokrotnie miała z nimi do czynienia na łonie natury czy też miała okazję zobaczyć je na poboczach, kiedy czekają na możliwość przekroczenia drogi przecinającej las.
Samiec sarny często błędnie nazywany jest jeleniem, choć to w rzeczywistości inny gatunek z tej samej rodziny. Prawidłowo nazywa się go kozłem lub rogaczem. Jak wygląda, czym różni się od sarny lub jelenia, gdzie występuje i co jeszcze warto o nim wiedzieć? Poniżej znajduje się garść ciekawych informacji na temat rogaczy.
Samiec sarny – jak wygląda rogacz?
Samiec sarny ma bardzo zgrabną i atletyczną sylwetkę. Jego wysokość to mniej więcej osiemdziesiąt centymetrów, a długość dochodzi do stu czterdziestu centymetrów. Szacuje się, że rogacze ważą średnio około czterdziestu kilogramów, a więc nie należą do masywnych i wielkich zwierząt.
Sierść kozła ma kolor oscylujący między czerwienią i brązem w okresie letnim i szarobrązowy w okresie zimowym, a na pośladkach zwierzęcia widnieją jasne lub całkiem białe plamy. Szarobrązowe ubarwienie zimowe zapewnia kozłowi nie tylko większą ochronę przed mrozem, ale również znakomity kamuflaż w warunkach zimowych. Kozły nazywane są często rogaczami właśnie ze względu na swoje poroże, które może mieć od dwudziestu pięciu do trzydziestu centymetrów długości i zwykle ma trzy odnogi.
Nazywane jest ono parostkiem, który jest zrzucany późną jesienią, aby ponownie odrosnąć w ciągu kilku miesięcy. Parostki mogą mieć różne kolory w zależności od etapu, na jakim znajduje się kozioł, oraz otoczenia. Nowe parostki rosną mniej więcej do marca, a wówczas samiec ściera je na drzewach i krzakach. Przyjmują wówczas jasną barwę, a koloru nabierają z czasem, kiedy są ścierane na pniach drzew.
Badania dowodzą, że samce żyjące w lasach mieszanych mają ciemniejsze poroże, a te żyjące na polach o wiele jaśniejsze. Sarny maja wysoko osadzone palce boczne, przez co nie dotykają one podłoża, a także małe i ostro zakończone racice.
Białe plamki na ciele saren to nie tylko efektowna ozdoba, ale również informacja o tym, ile mają lat. Młode osobniki mają na bokach trzy rzędy białych plamek, które są widoczne do szóstego tygodnia życia. Z czasem zaczynają się one ujednolicać lub znikać, a biała plama pojawia się pod krótkim ogonem.
Sarna, kozioł i jeleń
Te trzy zwierzęta często są ze sobą mylone. Warto zacząć od sarny oraz kozła, które są przedstawicielami tego samego gatunku. Różnice między nimi są dość spore i tym bardziej widoczne, jeśli możemy obserwować je stojące obok siebie. Samica sarny jest wyraźnie drobniejsza, ponieważ masa jej ciała jest mniejsza aż o dziesięć procent.
Ponadto samica wyróżnia się za sprawą tak zwanego fartuszka, czyli rudych włosów rosnących w okolicach genitaliów oraz białej plamy na pośladkach, która w przypadku samic jest większa niż w przypadku samców. Czym z kolei różni się sarna od jelenia? Przede wszystkim wymiarami.
Jelenie są o wiele większe od saren i mowa tutaj zarówno o samicach, jak i samcach. Jeleń szlachetny może mieć nawet ponad dwa metry długości, sto czterdzieści centymetrów wysokości w kłębi i masę ciała dochodzącą nawet do dwustu dziesięciu kilogramów. Jelenie charakteryzują się również o wiele większym porożem niż samiec sarny.
W tym wypadku może ono mieć nawet ponad osiemdziesiąt centymetrów długości i składa się z kilu elementów. Należą do nich tyki, na których znajdują się róże, perły (czyli drobne zgrubienia) i odnogi, których może być nawet około trzydziestu.
Te imponujące poroża od dekad uważane są za najwspanialsze trofea wśród myśliwych. Ponadto różnice w ty porównaniu dotyczą również liczebności populacji. W Polsce żyje nieco ponad sto tysięcy jeleni, podczas gdy saren jest u nas aż ponad osiemset tysięcy.
Gdzie występują sarny?
Zasięg występowania saren obejmuje niemalże całą Europę, Azję Mniejszą oraz region Morza Kaspijskiego. W Polsce jest to zwierzę bardzo powszechne, a najwięcej osobników żyje w zachodniej części kraju. Sarny uwielbiają siedliska równinne i górskie, ale tylko do 2400 metrów nad poziomem morza.
Na przestrzeni dekad powstała również tak zwana populacja polna, która przyzwyczaiła się do życia na terenach uprawnych czy łąkach. Znane ze swojej płochliwości zwierzęta w jakimś stopniu przystosowały się nawet do życia w ogrodach czy parkach znajdujących się bardzo blisko ludzkich siedlisk.
W województwach północno-wschodnich sarny można spotkać przede wszystkim w lasach. Na przełomie maja i czerwca bacznie obserwujący przyrodę szczęśliwcy mają okazję zobaczyć samicę z koźlętami, ale po zimie stada rozpadają się i każdy z osobników zajmuje swoje terytorium.
Jaki tryb życia prowadzą sarny?
Od późnej jesieni do wiosny sarny funkcjonują w stadach, w których może się znaleźć od kilku do nawet kilkudziesięciu osobników. Co ciekawe, na czele stada stoi doświadczona samica, a nie najsilniejsze samiec. Kozioł uznaje tę hierarchię, a z kolei młode koźlęta nie mają wpływu na żadne decyzje.
Po zimie stada wyraźnie się rozluźniają, a poszczególne osobniki tworzą o wiele mniejsze grupy. Sarny wykazują największą aktywność wcześnie rano, w południe i wieczorem, ale zdarza się, że żerują również w nocy. Należą do zwierząt roślinożernych, a podstawę ich diety stanowią trawy, zioła, grzyby, liście oraz wszelkie owoce leśne. Latem zjadają około trzech kilogramów pożywienia dziennie, co oczywiście wymaga od nich sporo czasu.
W okresie zimowym, ze względu na naturalne ograniczenia, ich jadłospis jest znacząco okrojony, a często zawiera tylko pędy. Wysoka warstwa śniegu naraża je na głód, dlatego sarny nie mieszkają w Polsce wszędzie z wyjątkiem regionów górskich. Naturalnym wrogiem saren są przede wszystkim drapieżniki, takie jak niedźwiedzie, rysie czy wilki, które najczęściej atakują młode koźlęta jako łatwiejsze ofiary.
W rezultacie samice opracowały sposób na to, aby je chronić. Koźlęta zwykle na samym początku są schowane w odosobnieniu, a matka ma na nie oko z daleka i podchodzi tylko po to, żeby je nakarmić. Sposób ten jest o tyle dobry, że koźlęta do pewnego momentu nie mają swojego zapachu i drapieżniki nie są w stanie ich wyczuć.
Sarny – kiedy i w jaki sposób się rozmnażają?
W okresie rui samiec sarny walczy z innymi samcami, a następnie samica przywołuje określonymi dźwiękami wybranego partnera. Po zapłodnieniu samicy kozioł pozostaje z nią jeszcze przez kilka dni. Następnie oddala się od stada i wraca do niego dopiero jesienią.
Ruja saren trwa od połowy lipca do połowy sierpnia, a zapłodniona wówczas sarna jest w ciąży przez dziesięć miesięcy. Jeśli jednak zostanie zapłodniona w listopadzie albo grudniu, to okres ciąż skraca się o ponad połowę i trwa tylko cztery i pół miesiąca. Druga ruja pod koniec roku występuje jednak tylko u tych samic, które nie zostały zapłodnione podczas pierwszej.
Zapłodnione w lecie sarny przez pięć miesięcy przechodzą tak zwaną ciążę utajoną. Oznacza to, że rozwój zarodka jest zahamowany na sto pięćdziesiąt dni. Poród odbywa się najczęściej w maju lub czerwcu, a samica na ten czas odchodzi w odosobnione miejsce.
W trakcie jednego porodu rodzą się maksymalnie trzy koźlęta. W pierwszych dniach życia kontakty matki z młodymi są ograniczone ze względu na wspomniane wcześniej niebezpieczeństwo ze strony drapieżników. Relacje te jednak ulegają diametralnej zmianie i poprawie, kiedy koźlęta dołączają do stada.
Mijają średnio dwa tygodnie od urodzin, kiedy młode sarny są w stanie pobierać pokarm roślinny, niezdarnie naśladując matkę. Koźlęta pozostają przy matce przez rok, a czasem nawet przez dwa lata. Z kolei dojrzałość płciową osiągają w wieku dwóch lat.
Niesamowite fakty na temat saren
Sarny są najliczniejszym gatunkiem jeleniowatych i zwierzętami, które zwykle budzą sympatię człowieka ze względu na swoją delikatną urodę i brak niebezpieczeństwa z ich strony. Kontakt z nimi najczęściej kończy się tym, że to one uciekają w popłochu.
Co warto wiedzieć na ich temat? Badania dowodzą, że sarny mają niesamowite wzrok, węch i słuch. Dzieje się tak, ponieważ nie mają praktycznie żadnych narzędzi do obrony w starciu z drapieżnikami. Zamiast tego mogą je w porę zauważać i uciekać.
Są w stanie wychwycić w otoczeniu niemal każdy ruch, doskonale wyczuwają obce zapachy i słyszą każdy szelest. W naturalnych warunkach sarny mogą żyć nawet dziesięć lat, ale zdarza się to niezmiernie rzadko. Głównym powodem takiego stanu rzeczy są oczywiście polowania drapieżników na te zwierzęta. Te niezwykłe zwierzęta rzadko są aktywne późno w nocy.
O tej porze najczęściej ukrywają się zaroślach i innych kryjówkach, pozostając czujnymi i chroniąc się przed ewentualnymi atakami nocnych drapieżników. Sarny uznawane są w Europie za bardzo ważne zwierzęta łowne.
Od dekad cenione są zarówno ze względu na skóry, jak i ze względu na mięso, doceniane przede wszystkim przez miłośników dziczyzny. Zwyczaj polowania na sarny spotyka się z oburzeniem wielu osób. W Polsce pozwolenie w tym zakresie jest regulowane prawnie
. Na kozły można polować od połowy maja do końca września, a na koźlęta i sarny od pierwszego października do piętnastego stycznia.
